— Գիտեք, կըսեն, որ Ահմեդ Ռիզա մի օր ըսեր է, եթե Սուլթան-Համիդ իր կենաց մեջ մի աղվոր բան ըրեր է, ատիկա հայերուն կոտորածն է։
— Հապա ինչու՞ այդ ինձ չասացիք նրա մոտ գնալուց առաջ,— գոչեցի ես վրդովված,— չէ՞ որ մենք պիտի սեղմեինք այդ մարդու ձեռը։
Չերազը լռեց, զգալով իր սխալը։
Ապագայում, երբ ֆրանսիական լրագրներում կարդացի, որ Ահմեդ Ռիզան Կ. Պոլիս ժամանելով, իր առաջին պարտքն է համարել ներկայանալ Սուլթան-Համիդին և նրա ձեռը համբուրել, ասելով. «Դուք մեր հայրն եք», պարզվեց, որ իրավ մեկը մյուսի ժառանգն է և որ դժվար է «Ժեոն թուրքերից» լավ բան սպասել։ Այդպես էլ եղավ. ապաբախտ ժողովուրդը նորեն ենթարկվեց հալածանքների ու կոտորածների ոչ պակաս արյունռուշտ, քան սուլթանի օրերին։
Հիշում եմ դաշնակցականներին հեղափոխության առաջին օրերին Փարիզում և Զվիցերիայում։ Կլիներ շատ ծիծաղելի այդ մարդկանց ոգևորությունը, եթե չլիներ այնքան ցավալի ու ողբալի։ Այն ի՜նչ պարծենկոտություն էր, որ պաշարել էր մեծից սկսած փոքրին։ Ոմանք, որոնց անունները չեմ ուզում այստեղ հիշել, այն աստիճան էին հափշտակվել, որ կարծես թուրքական հեղափոխությունը իրանք էին կատարել։ Կային այնպիսիները, որ այդպես էլ ասում էին, մինչդեռ ամբողջ աշխարհը գիտեր, որ նույնիսկ Ահմեդ Ռիզան չի ունեցել ռեալ մասնակցություն կատարված հեղափոխության մեջ, և վերջինի, բուն ղեկավարներն եղել են Էնվեր բեյը, որ գերմանական ծագում ուներ, Նազի բեյը, որ ալբանացի էր և Շեֆկեթ փաշան, որ արաբ էր։
Մի օր Արշակ Չոպանյանն ինձ ծանոթացրեց պոլսահայ հայտնի վիպագիր Գրիգոր Զոհրաբի հետ։ Նա Փարիզ էր եկել անձնական գործերով։ Դա մոտ 45 տարեկան մի տղամարդ էր, միջահասակ, ամրակազմ, լի բացառիկ եռանդով և պատանեկան աշխուժությամբ։ Խրոխտ և կտրուկ լեզու ուներ, ինչպես և գրիչ։ Որքական նորընտիր պառլամենտի անդամ էր, նշանավոր փաստաբան և տաղանդավոր հռետոր։
Ես Գրիգոր Զոհրաբին ճանաչում էի հեռուեն, կարդացել
