Jump to content

Էջ:The collected best works of Nicholas Marr, 1.djvu/102

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

«որտեղից» հարցի բացառական հոլովը միևնույն հոլովի հետնագույն տարբերակումներն են, և -da‖-de ու -dan‖den մասնիկները տարատեսակներն են միևնույն բառի, որն ավելի հին սիստեմում ունեցել է ինքնուրույն բառի իմաստ։ Այդ իմաստը որոշվում է: Հաբեթական սիստեմի վրացերենում «որտեղ» հարցին պատասխանող -da մասնիկը նույնպես կա այնպիսի կազմավորումների մեջ, ինչպես է sa-da, որտեղ sa դերանվանական հիմքից, որ նշանակել է ‘ով-ինչ’։ Այդ ֆունկցիոնալ բառերը երբեմն վերածվում են այլևս ոչինչ չնշանակող սիմվոլների, այս կամ այն կատեգորիայի հատկանիշի — Kaϑ ‘մարդ’, ’մարդիկ’ վրաց. Kaϑ-еb, իսկապես ասած ‘մարդկանց բազմություն’, բայց ոչ ուղղական հոլով՝ ‘մարդիկ’: Այս իմաստով ավելացվում է մի ձայնավոր՝ i, որը միևնույն ժամանակ ուղղական հոլովի հատկանշանն է և եզակի թվում:

kaϑ
-eb
-i
պատկերում մարդու
մասին
հոգնակիություն հարաբերության արտա
հայտություն նախադա
սության այլ անդամների
նկատմամբ

Կցականությունն արտահայտվում է նրանով, որ բառերը դուրս են գալիս կարծես թե միավանկ բառերի մի շարան, օրին. aĝmimeynebia ‘ ես ժամանակով կառուցել եմ’, մեկ բառը ներկայացնում է յոթ միավանկ, մասամբ էլ վանկ չկազմող բառերի շարան՝

a+ĝ— mi + шеуn — eb i — a վեր — ես ունեմ + կառուցում — կատարել կրավոր. − կա

Բայց անջատական տիպի լեզուների սիստեմի և կցական լեզուների սիստեմի միջև կա զարգացման ևս մի փուլ, բառերի ձևավորում ոչ թե անմիջնորդաբար, այլ անունների մոտ դրված դերանունների միջոցով։ Այսպես, օրինակ, վրաց. kaϑ ‘մարդ’, իսկ ենթակայական հոլովը, որ օգտագործվում է տրամաբանական օբյեկտի իմաստով, հին գրականում վերջավորվում էր... ինչո՞վ։ Կարծես թե man-ով, քանի որ այս բառի տվյալ հոլովը ունի kaϑman ձևը, բայց իրոք նրա վերջավորությունն է -an, ընդունում է ոչ թե kaϑ գոյակ. անունն անմիջականորեն, այլ երրորդ դեմքի դերանունը՝ m-ն, և արդեն այս կերպ ձևավորված,