Կ. Մելիք֊Շահնազարյան, «Ծխախոտի մշակությունը»
Կ. ՄԵԼԻՔ-ՇԱՀՆԱԶԱՐՅԱՆ, «ԾԽԱԽՈՏԻ ՄՇԱԿՈԻԹՅՈԻՆԸ»
Գրքույկի[1] հեղինակը մեր գյուղատնտեսական գրականության մեջ վետերան է[2]։ Մատչելի լեզվով նրան այս անգամ էլ հաջողել է ծխախոտի մշակման մասին գործնական խորհուրդներ տալ։ Ժողովրդին հասկանալի լեզվով գրելու ցանկությունը չի արդարացնում այն սակավաթիվ սայթաքումները լեզվի, որ արել է հեղինակը։
«Առաջին ջուրը կոչվում է ծխախոտին հոգի տվող ջուր»,— ասում է հեղինակը գրքույկի 15-րդ երեսում և ընդգծում «հոգի տվող» բառերը. կարծես այդ որոշ տերմին է։ Անհաջող է և ավելորդ։
Բավական վիճելի խնդիր է, թե քանի տարի իրար ետևից նույն հողում կարելի է անընդհատ ծխախոտ մշակել։ Ծխախոտի մշակությունը մեր գյուղերում տարածված չէ դեռ։ Իսկ շատ գյուղերում անընդատ, տասնյակ տարիներ նույն հողում ծխախոտ են մշակում։
Փորձո՞վ է ստուգված, որ առվույտից ու կորնգանից հետո ծխախոտը «կարող է 2—3 տարի լավ բերք տալ»։ Սակայն ստույգ է, որ այդ բոլորից հետո, իբր ազոտով հարուստ, ծխախոտի որակը շատ է պակասում, հենց այդ նույն ազոտի շնորհիվ (տե՛ս А. Бабо, "Воздель. табака", եր. 13)։
Մեր գյուղերում ծխախոտը վնասատուներ շատ ունի։ Նրանց դեմ կռվելու մասին քիչ է ասված, ընդամենը մի երես և այն էլ՝ շիթելանոցի վնասատուների մասին։
Ծխախոտը ջրելու մասին խոսելիս՝ չի ասվում, թե ե՞րբ ջրել, օրվա ո՞ր ժամանակ։ Հնարավո՞ր է շոգ կեսօրին ջրել, կամ առաջին շրջանում սառը ջուրը չի՞ ազդում ծխախոտի մատաղ տունկերին։
Ծխախոտի մշակության ընթացքում հողը փխրացնելուց շատ բան է կախված։ Գուցե այդ ամենից կարևոր աշխատանքն է, մանավանդ, որ մերոնք հարկավոր չափով չեն անում այդ թոխելը[3]: Շատ է ասված քաղհանի մասին, իսկ այդ կարևոր աշխատանքի մասին միայն այսքան՝ «հողի փխրացնելը պիտի կատարվի 2—3 անգամ»։ Ե՞րբ կատարել առաջին կամ երկրորդ անգամ։ Ոչինչ չի ասված այդ մասին։ Պիճերը[4] ե՞րբ կտրել, երեկոյա՞ն, թե՞ շոգ կեսօրին, երբ տերևների մեջ ավելի քիչ ջուր կա, ուրեմն և ավելի քիչ կվնասվեն կտրատելուց։
5-րդ նկարը՝ «Ծխախոտի տեսակավորելու և հակ կապելու մասին», ոչինչ չի ասում այդ մասին։ Նստում ենք ու մտածում. «Գյուղացու գրադարանում» նկարները խնամքով պիտի տալ, պարզ ու տեսանելի։
Բայց և այնպես՝ «Ծխախոտի մշակությունը» հաջող և կարևոր ձեռնարկ է ծխախոտի մշակությամբ պարապող գյուղացու համար։