Մենախոսություն

ՄԵՆԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ

Դու արդեն քո թեւերով թռչելու
այն շարժումն ես անում,
Որով հավքը նետվում է երկնքի մեջ,
Թեւահարում ես, բացում ես թեւերդ,
բայց չես թռչում...
Պարզապես թեւի աննշան, թույլ
մի շարժում ես անում,
Ու գուցե թե միայն թեւի չէ...
Ու ճերմակաթույր ձին,
որ քեզ տանում է,
Այնքան խորն է զգում քեզ,
Քո յուրաքանչյուր շարժումը,
շնչառությունը,
Որ մտքիդ շարժումից անգամ նա
հասկանում է, որ պետք է քայլ անի:

Մի նայիր այդպես նախատինքով,
Այնպես, որ չեմ կարողանում ընթերցել քո աչքերը,
Այնպես, իբրեւ, որ ես...
Տերեւների վրա ի՞նչ է գրում գարունը տեսնես։
Աղբյուրների շշուկում, տեսնես,
ի՞նչ երգեր է մոռացել
Գարունը։
Տեսնո՞ւմ ես, ես սարուձոր եմ ընկնում՝
Քո աչքերի մեջ գրածները քեզ բարձրաձայն
Չկարդալու համար։
Ես պարզապես հարցից խուսափող
Երեխայի նման քարեքար եմ ընկնում։
Գիտեմ, որ դու գիտես այն, ինչ ես պիտի ասեմ,
Ուրիշ ոչ ոք, դու, միայն դու,
Եվ ինձ համար հանելուկը մնում է հանելուկ։
Եվ չգիտեմ, չգիտեմ, չգիտեմ։
Գիր անելուն հավատում եմ,
Երեւի գիր են արել։ Երեւի։
Դու արդեն հոգնեցիր իմ զառանցանքներից,
Դու արդեն շրջում ես քո աչքերը,
Դու արդեն քո թեւերով թռչելու
այն շարժումն ես անում,
Որով հավքը նետվում է երկնքի մեջ,
Թեւահարում ես, բացում ես թեւերդ,
բայց չես թռչում...
Պարզապես թեւի աննշան, թույլ
մի շարժում ես անում,
Ու գուցե թե միայն թեւի չէ...
Ու ճերմակաթույր ձին, որ քեզ տանում է,
Այնքան խորն է զգում քեզ,
Քո յուրաքանչյուր շարժումը, շնչառությունը,
Որ մտքիդ շարժումից անգամ նա հասկանում է,
որ պետք է
քայլ անի,
Եվ այնքան նուրբ է զգում այդ ձին քեզ,
Այնքան խորն է գզում այդ ձին քեզ,
Որ կարծես թե այդ ձին,
Որ կարծես թե այդ ձին, մեղա Աստծո,
Ես եմ։
Եթե այդ ձին ես լինեի։
Դու հիմա քնած ես անպայման,
Գեղեցիկ, աչքերդ փակ։
Եվ բարակ-բարակ, ծաղիկների մեջ շուլալված,
Առվի նման։
Երեւի շնչում ես գարնան չասված
ծաղիկների բուրմունքը։
Գիշեր է հիմա, խորը գիշեր։
Աչքերս փակ են, քնած չեն։
Պարզապես փակել եմ աչքերս, որ քեզ տեսնեմ։
Եվ տեսնում եմ։ Եվ տեսնում եմ։
Ներիր,
Ես գիտեմ, որ դու չես ուզում,
Ես գիտեմ, որ դու չես թողնում։ Ես
համբուրում եմ... խալը,
Բարձրանում եմ մի քիչ վեր,
Մի քիչ էլ։
Ես համբուրում եմ։ Ես համբուրում եմ։
Դու շարժվում ես, ուր-որ է պիտի արթնանաս։
Չեմ թողնում։
Աներեւութանում եմ։ Չեմ ուզում արթնանաս։
Քնիր։
Ճերմակաթույր քո ձին, որ, իհարկե, ես չեմ,
Կատակեցի քիչ առաջ, ես չեմ,
Ճերմակաթույր քո ձին այս սեւ գիշերվա մեջ
Ի՜նչ ճերմակ է,
Սանձը՝ ճերմակ, ճերմակ է քայլվածքը,
կանգնել է հպարտ, սլացիկ,
Գեղեցիկ, անկրկնելի,
Իսկը քո՛ ձին, միայն քո՛...
Ինչ լավ է, որ այդ ձին ուրիշին երբեք
Չէր կարող լինել,
Եվ քոնն է միայն։
Ճերմակ ձյուները շուշաննե՞ր են ճերմակ, գուցե,
Որ իջնում են երկնքից, քեզ հետ միասին,
Եվ դու այն խոսքը, որ պիտի ինձ ասես,
Այն խոսքը
Լռում են քո աչքերը իմ աչքերի առաջ։
Հասկանում եմ, հասկանում եմ, ներիր։
Ներիր։ Եվ այդպես օտար-օտար մի՜ նայիր,
Մի՜ նայիր։
Մի՛ նայիր այդպես։
Ես ընդամենը եկել եմ հրաժեշտի համար,
Ես գիտեմ, որ դու հոգնած ես անչափ,
Ես գիտեմ, որ դու անչափ դժգոհ ես,
Ես գիտեմ, որ իմ խոսքերը դու թողնում ես օդի մեջ։
Ինչպես անձրեւի իջնող կաթիլները։
Որոնցից պատսպարվելու համար
անպայման փախչում են։
Բայց անձրեւից ինչքան էլ փախչեն՝
անձրեւով թրջվում են։
Գոնե անձրեւաթաց լինելու չափ։
Դու իմ խոսքերի միջով անցնում ես,
Խոսքերիս տարափը տեղում է, եւ
Դու չես թրջվում,
Չոր ես քայլում,
Չոր ես քայլում
Սպիտակ-սպիտակ քո ձիով ու
անընդհատ հեռանում ես,
Եվ Աստված իմ ձեռքը բռնած, ինձ
բերում է քո ետեւից,
Եվ ես գալիս եմ։ Գալիս եմ խարխափելով։
Եվ միակ լույսը
Քո ճերմակաթույր ձին է, «ճերմակ հրդեհի» պես,
Ճերմակ՝ քեզնով,
Որ հեռվից երեւում է ինձ։
Եվ ես սպասում եմ՝ ուր որ է կկանգնեցնես քո ձին
Ու ձեռքիդ թույլ-թույլ բռնած նետը
Կարձակես դեպի ինձ,
Որպես թե՝ վերջին հարված։
Վերջին հարված՝ որպես գթություն, որպես խիղճ,
Որպես սեր, որպես հարգանք
նրա նկատմամբ, որին
Խորը վերք են տվել, եւ ապրել չի կարող
Եվ, եւ, եւ... չեն կարող տեսնել նրա տանջանքները,
Ու ստիպված մի վերջին նետ եւս
արձակում են, որ նա
Ազատվի տանջանքներից։
Թույլիկ-թույլիկ բռնել ես քո նետը,
եւ ես սպասում եմ՝
Սիրտս բաց,
Բա՛ց։
Բա՛ց։
Ճերմակաթույր խոսքեր եմ ուզում լսել քեզանից,
Ուզում եմ մոտենալ, համբուրել,
համբուրել քո ձիու բաշը,
դունչը,
ես ուզում եմ հայացքով գգվել,
Ես ուզում եմ ճերմակ-ճերմակ բաշի մեջ տաքացնել
Իմ մրսող ձեռքերը։
Ցուրտ չէ, խավար է պարզապես, ես
ցրտից չէ, որ մրսում եմ։
Խավարից է։
Դու չե՞ս փորձում բռնել իմ ձեռքը։
Հրաժեշտի ժամանակ
Երկար չեն խոսում, ներիր,
Իմ հրաժեշտի խոսքը գուցե թե մի
քիչ շատ երկարեց,
Բայց ես մեղք չունեմ, որովհետեւ
Մեղսագործ եմ ոտից-գլուխ.
Երբ մեղք են գործում մեղսագործները,
Նրանք մեղավոր չեն լինում,
Իսկ ես քո առաջ մեղսագործ եմ։
Դու հեռացել ես, գիտեմ,
Դու փախել ես ինձանից, գիտեմ,
Դու չէ, ես, ես եմ այդ ինձնից փախել, հեռացել,
Ներիր, ներիր։
Աստված գիտե, որ այս խոսքերն ասում եմ ես քեզ,
Աստված ինձ հետ համաձայն չէ,
Աստված, Աստված էլի ինձ կուղարկի,
Աստծո աջը, զգում եմ,
հրում է ինձ դեպի քեզ, նորից, նորից ու
անվերջ եւ պրծումն
չկա Աստծո այս հրմշտոցից,
թող ների ինձ Աստված։
Ես գալիս եմ դեպի քեզ, ես մեկնում եմ
ձեռքս՝ հրաժեշտի
համար, գուցե թե այլեւս չենք հանդիպի,
գուցե թե այլեւս
չենք տեսնի իրար։
Ես ուրիշ բան չունեմ ասելու, մոռացիր,
մոռացիր, մոռացիր
խավարը, այս գիշերը, որի մեջ եմ ես,
մոռացիր այս գիշերը,
ես էլ այս գիշերվա հետ, եւ այս
գիշերվա մեջ կմոռացվեմ։
Դու խթանիր քո ձին, սլացիր, դու թռչիր,
դու գնա, դու
հրաշք ես, դու կարող ես ամեն ինչ անել,
դու գնա, բայց

մի վերջին-վերջին խոսք եւս. եթե հանկարծ
քո ձին թեքի
գլուխը, շրջվի, ո՛չ դեպի ինձ, դեպի
քո անցած ճամփան,
մի՛ երկնչիր, բաց թող սանձը, բաց թող,
բաշից բռնիր, ու
թող ազատ վարգի սպիտակաթույր քո ձին,
ու թող երկնքով
վազի, դու սլացիր ու դու կհասնես...
Բայց դու արդեն
գնացել ես։ Արդեն հեռու ես։
Եվ իմ ձեռքը մոռացար բռնել հրաժեշտի համար։
Իբրեւ՝ մոռացա՛ր...
Պարզապես ես ետ եմ բերում, ես
փորձում եմ ետ բերել իմ
ձեռքը խավարի միջով, խավարի մեջ
մոլորված է իմ ձեռքը,
ես փորձում եմ ետ բերել՝ որպես հրաժեշտի
կիսատ ասված
խոսք, կիսատ, որովհետեւ կյանքը շատ է կարճ։

Հրաշքը կարճ է տեւում,
Հրաշքը տեւում է վայրկյան,
Վայրկյանը սիրտ է թովում
Հմայքով անիրական։

Հրաշքը կարճ է տեւում,
Իսկ ցավը՝ երկար-երկար,
Կյանքս վայրկյան է թվում,
Աչք ճպեցի՝ էլ չկա։

Դու թռիր, դու թռիր, դու բացիր թեւերդ
ու կթռչես ճերմակ-

ճերմակ շուշանների պես քո թեւերով, ճերմակ-
ճերմակ շուշանների
պես մաքուր-մաքուր, սպիտակ-սպիտակ
հրաշքաթեւ, հրեշտակադեմ,
հրեշտակաթեւ երկնքով, ահա, ահա
գիշերս լուսացավ հրեշտակների ճերմակ
թեւերից, եւ ես
տեսնում եմ՝ հրեշտակների մեջ
ամենահրեշտակը դու ես։
Ես խոնարհ կանգնած, սպասում եմ,
ես սպասում եմ միշտ,
սպասում եմ, որ դու քեզ կբերես,
ես միշտ վերադարձի եմ
սպասում, եւ ինքս գնում եմ, թույլ տուր՝
բացեմ աչքերս։
Բացեցի։ Գիշերային խարույկն է իմ առաջ,
եւ երկինքը,
երեւի, լսում էր իմ զառանցանքն այս,
եւ չէր ուզում նույնիսկ
երկու աստղ գլորել ներքեւ՝ որպես վերջակետ։
Այսքանը։
Գուցե թե քիչ հետո շարունակեմ անվերջանալի
զրույցս քեզ
հետ, չնայած համոզված եմ, որ ինչ էլ
որ ասեմ-չասեմ, ոչինչ
չեմ ասում, ոչինչ չի ասվում...
ՈՒզո՞ւմ ես՝ մի բանաստեղծություն ասեմ,
դու լսիր, Տերյանից։
ՈՒզո՞ւմ ես։ Չե՞ս ուզում։ Քնա՞ծ ես։

Ես եմ, դու ես, ես ու դու
Գիշերում այս դյութական,
Մենք մենակ ենք,- ես ու դու.
Ես էլ դու եմ՝ ես չկամ...
Չկան օրերն ահարկու,
Չկա ժամ ու ժամանակ,
ՈՒրվական ենք մենք երկու,
Միշտ իրար հետ, միշտ՝ մենակ...

Մոռացել ենք անցյալում
Տրտունջ, թախիծ ու խավար.-
Մի ուրիշ լույս է ցոլում
Մեղմ ու անուշ մեզ համար...

Ես եմ, դու ես, ես ու դու
Գիշերում այս դյութական,
Մենք մենակ ենք - ես ու դու,
Ես էլ դու եմ՝ ես չկա՛մ...

Դեռ չե՞ս քնել։ Դժվա՞ր ես քնում։ Դու արթո՞ւն ես, թե
քնած։ Ես - որպես մի նոր բանաստեղծության
արտասանություն-
նայում եմ քո երկար, երկար թարթիչներին, որոնք
գրկել են իրար, իբրեւ թե փակել են աչքդ,
դու երազի՞ մեջ
ես հիմա, թե Տերյան լսեցիր ու
ժպտում ես... Տերյանին։
Երջանի՜կ Տերյան, վերջապես երջանիկ
թող լինի Տերյանը։
Երջանի՜կ... Ուզու՞մ ես մի բանաստեղծություն էլ
ասեմ, իսկ
դու շարունակիր քնել, երազ տեսնել։ Երազիդ
մեջ չեմ խանգարի,
ձեռքով անգամ չեմ կպչի, ուզո՞ւմ ես, անգամ չեմ
համբուրի։ Տեսնու՞մ ես, որքան խելոք եմ
պահում ինձ։
Արտասանեմ...

Լուսամփոփի պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով,
Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմնի պես երազի,
Կապույտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի պես հոգեթով,
Լուսամփոփի պես աղջիկ...

Ես ի՜նչ անեմ, ի՞նչ անեմ, որ չմեռնի իմ հոգին,
Որ չմարի իմ հոգին քո ակաթե աչքերում,
Ես ի՞նչ անեմ, որ մնա ծիածանը երեքգույն,
Որ չցնդի, չմարի իմ հոգու հեռուն...

Լուսամփոփի պես աղջիկ՝ աստվածամոր
աչքերով,
Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմնի պես երազի,
Կապույտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի պես հոգեթով,
Լուսամփոփի պես աղջիկ...

Աչքերդ ժպտում են նորից, ի՜նչ հետաքրքիր են
աչքերդ, երբ
անգամ փակ են, երբ անգամ ժպտում են,
ու քնած ես։ Երբ
անգամ դու ժպտում ես՝ երազիդ մեջ,
լսելով Չարենց։ Քո
պատուհանի տակ ծառերը մանկության
ծառեր են, հավաքված՝
քո քունը հսկում են, նրանք քեզ լավ են հասկանում,
այդ ծառերը քոնն են, միշտ քոնն են,
միշտ մանկություն են
այդ ծառերը։ Քո բոլոր երգերը այդ
ծառերից են թափվում,
այդ ծառերի ծաղիկներն են քո երգերը,
դու այդ ծառերից
ես գալիս, այդ ծառերը քեզանից են գալիս։
Ինչ լավ ես քնել, ի՜նչ սիրուն ես քնել։
Առաջին անգամ եմ
քեզ տեսնում քնած այդպես, խաղաղ-խաղաղ,
իսկ քո ճերմակաթույր
ձին նայում է քեզ ու չի ուզում
նույնիսկ բարձրաձայն
խրխնջալ, թողնում է, որ դու
հրեշտակաթեւ, ճերմակ
այդպես, դաշտում, իբրեւ, ծաղիկների մեջ,
իբրեւ... Անփութորեն
ձեռքերդ տարածել, քնել ես, քնել խաղաղ։ Ա՜խ...
Գիշեր է, ինչո՞ւ գիշեր, ինչո՞ւ խավար է
խավարն այսքան։
Թա՛նձր։
Ես հրաժեշտի համար էի եկել։ Մեկնում եմ
ձեռքս՝ դու
քնած ես եւ ինչ լավ է, որ դու քնած ես ու
չես բռնում իմ
ձեռքը, որ հրաժեշտի պահը երկարում է,
երկարում է այդպես։
Ի՞նչ ես կարծում՝ մենք կհանդիպե՞նք։
Աստված ի՞նչ
հանդիպում է նախատեսել առաջիկայում, թե՞...
Չէ, չէ, հավատում
եմ Աստծուն, հավատում եմ։ Աստված, Աստված
իմ, մեղա՛, Աստված։ Մենք կհանդիպենք։
Դա Աստված է
ուզում։ Լսո՞ւմ ես, արթնացիր, խոսի՛ր։
Ես տեսնում եմ՝ թեքվել
ու սահել է վերմակը քեզանից,
չեմ ուղղում, թողնում

եմ այդպես՝ մեղավորաբար բաց
լինես, ինքդ քեզ
բացած։ Եվ ես պարզապես հրաժեշտի
համար մեկնած իմ
ձեռքը չեմ կարողանում ետ պահել...
Իմ ձեռքը սանձ չունի,
իմ, ճերմակաթույրը, իմ ձին։ Եվ նորից՝ Տերյան։

Թողի երկիրն իմ հայրենի,
Անահ անցա արաբ ու հինդ,
Տեսա մարդիկ չորս գլխանի,
Տեսա հազար աղետ ու խինդ։
Հասա մինչեւ Չինումաչին,
Հասա մինչեւ ծովը ճերմակ,
Տեսա երկրի ծայրը վերջին
Եվ դրախտի դուռը՝ կրակ։
Հազար անգամ ծագեց արեւ,
Եվ մայր մտավ հազար անգամ,
Տեսա ծառեր հրատերեւ,
Տեսա ակունքն արեգական,
Եվ փերիներ քնքուշ ու սեւ,
Աչքերը բոց, իրենք խավար,
Եվ փերիներ տեսա թեթեւ,
Փրփուրի պես ճերմակ ու վառ։

Բոլորը ծուխ, բոլորն ավազ,
Բոլորն ավար ջուր ու քամուն,
Չկա քեզնից գերիչ երազ,
Քո անունից անուշ անուն։

Ձեռքս, այնուամենայնիվ, մեկնում եմ,
իմ ձեռքը-հրաժեշտի
համար։ Չես բռնում ձեռքս։ Նայում ես մոլոր,
խոշոր քո
հայացքով։ Չգիտեմ՝ ի՞նչ անեմ,
դու կարծես երկնքից նոր
ես եկել, դու կարծես իջել ես ձյունի հետ,
կարծես թե
իջել ես ճերմակաթույր ձիով, սանձը՝ ճերմակ-
ճերմակ ձեռքիդ
մեջ։ Եվ հայացքդ ճերմակ է, եւ ճերմակ է ձիու բաշը
փրփուր, եւ դու նոր ես իջել երկնքից։
Հրեշտակներն իջնում
են երկնքից թեւերով, իսկ դու ձիով ես
իջել երկնքից։ Մի
նայիր այդպես՝ օտա՛ր-օտա՛ր...
Մութը շատ է սառն։
Եվ քեզ հետ, քո ձիու ետեւից վազում եմ։
Չգիտեմ՝ ո՞ւր եմ թողնում գիշերս։
եվ ահա... Լեռների թիկունքին՝ երկինք է,
Դու ծագում ես...
Եթե ուզենաս ինձ տեսնել՝ ես արդեն չեմ լինի։
Այնտեղ, ուր իմ գիշերն էր,
Ցրված մոխիրներ են հիմա,
Ցրված մոխիրներ, այսինքն՝
Խավարը իր խարույկն է ունեցել։
Եթե ես չեմ խոսում՝ դարձյալ խոսում եմ քեզ հետ։
Դու իմն ես որպես խարույկն այն, որ ես եմ վառել
Սարերի վրա,
Դու քեզանով աշխարհը դարձում
ես հավերժական։
Փակ դռների ետեւ գետինը դոփում,
խրխնջում է անընդհատ,

անընդհատ ճերմակահուր խարույկ է մի ձի։
Ի՛մ ձին։ Եվ թափվում են
աչքերից ձիու խուրձ-խուրձ կրակներ՝
գիշերներ ապրած խարույկների։

1992թ.