Նոր-Ջուղայի դպրոցները/Ը

Տիգրան Աբգարեանց

Ը․

1900 թուին առաջնորդ Մաղաքիա եպս․ Տէրունեանը Ս․ Կատարինեան օրիորդաց դպրոցի հետ միասին ձեռնարկում է և մի հոգևոր գիշերօթիկ դպրոց բանալ Ամենափրկչեան ս․ վանքի ծոցումը, յատկապէս գիւղացի քահանայացու պատանիներին ձրիաբար կրօնական կրթութիւն տալու համար։ Այս իսկ նպատակով հանգանակում է մի հազար թումանաչափ գումար և իր ձեռնարկի մասին տեղեկագրում ս․ Էջմիածնին։

Հոգելոյս Խրիմեան Հայրիկը խորհրդատրում է ի միջի այլոց և հետևեալը․

 «Երբ իբրև գիշերօթիկ ընդոնուին գեղացւոց մանուկներ,
անշուշտ քաղաքացւոց աղքատ մասն կամ գտնուած
որբերն ևս պիտի ստիպուիք ընդունել, որով երթալով կը
ծանրաբեռնի դպրանոցի վիճակը և անհնարին կըդառնայ շարունակել։
Արդեօ՞ք կարելի կըլինի որ գիւղացի աշակերտներ
քաղաքացւոց տներ պատսպարուին, գիւղացիք նոցա
հաց և ուրիշ պարէններ հոգան, եթէ յաջողի այս բանէ յայնժամ
գեղացիներէն աւելի աշակերտ կարելի է ընդունել։
 Ես խորհուրդ կուտամ Ձեզ, որ այդ դպրանոց գիշերօթիկ
չը լինի, վասն զի փորձառութեամբ գիտեմ թէ քանի՛
դժուարին և տաժանելի է և բարոյապէս ևս օգտակար չէ։
Դժուարութեամբ բոլոր հանգամանքներ պէտք է խելամտութեամբ
կշռէք և ապա ձեռնարկէք ի գործ․ յուշ առնեմ Ձեզ
Աւետարանի նախահաշւոյն առակը թէ «այրս այս սկսաւ
առնել և ո՛չ կարաց կատարել»։ Լաւագոյն ևս է գիւղացի
աշակերտաց համար մասնաւոր վճարումներ անել և քաղաքի

մէջ գտնուած համեստ և պարկեշտ ընտանեաց յանձնել ի
պահ, քան թէ աւելի ևս ծախսելով գիշերօթիկի մէջ պահել․․․․․․․»։

Մաղաքիա եպիսկոպոսը իր հանգանակած հազար թուման գումարը ապահովեցնում է և Վանքի գաւթում փակցնում «Հոգևոր դպրոցի» անունով մի արձանագիր, ապագայում նման մի դպրոց բանալու յուսով, իսկ ինքը հեռանում Նոր Ջուղայից։

1901 թուին Ազգ․ երկսեռ դպրոցների Հոգաբարձութիւնը բարձր դասարանների աշակերտներին դրսի ազդեցութիւնից իսպառ հեռացնևլու նպատակով, Ազգ․ Կեդրոնական դպրոցի երկրորդ յարկի սենեակներումը բաց է անում 14 հոգուց բաղկացած մի գիշերօթիկ դպրոց, որ երկու տարի միայն տևելուց յետոյ աշակերտների սակաւութեան պատճաոով փակւում է։

1907 թուին Հոգևոր Իշխանութիւնը Ազգ․ երկսեռ դպրոցների Հոգաբարձութեան հետ միասին Մաղաքիա եպիսկոպոսի հանգանակած և ապահովացրած գումարի տոկոսները միացնելով Մանուկ Յորդանանեանի նոյն նպատակով նախապէս կտակած դրամագլխի տոկոսին, որոշում է բաց անել Հոգևոր գիշերօթիկ դպրոց, բացառապէս գաւառներին զարգացած քահանաներ և ուսուցիչներ տալու դիտաւորութեամբ։

Սակայն, որովհետև Վանքումր յարմարաւոր չըկար, ուստի նոյն Հոգևոր գիշերօթիկ դպրոցը զետեղւում է Ազգ․ Կեդր․ դպրոցի երկրորդ յարկումը, ուր մի անզամ ևս գիշերօթիկ դպրոցի փորձ եղել էր արդէն բարձր դասարանների աշակերտութեան համար։ Այսպէս 1907 թուին 20

հոգուց բաղկացած գաւառացի աշակերտների համար բացւում է դպրոցը, որ և տակաւին շարունակւում է։

Բատաւիայի Հայ ազգային հաստատութեանց վարչութիւնը սկզբունքային տեսակէտից դէմ լինելով գաւառացի աշակերտների գիշերօթիկ պահելուն, և ցանկանալով հանգ․ Մանուկ Յորդանանեանի կտակը տառացի կերպով գործադրուած տեսնել—այն է, ունենալ մի դպրոց, ուր կրթուին միայն այնպիսիներ «որոնք արդէն աւարտել են դպրոցական կեանքն և փափագ են յայտնում հոգևորական ուսում ստանալու և քահանայ դառնալու համար»։ 1913 թուից անորոշ ժամանակով դադարեցնում է յիշեալ բարերարի կտակած գումարի տոկոսների առաքումը։^[1]

Առաջնորդ Սահակ արք-եպս․ Այվատեանը Հոգևոր դպրոցի անունով եղած գումարներովը վաղօրոք Խօյգան և Բոլորան հայ գիւղերից մի մասն գնած լինելով, Հոգևոր Իշխանութիւնը հնարաւորութիւն է ունենում յիշեալ կալուածքներից գոյացած արդիւնքով դեռ պահպանել Գիշերօթիկ դպրոցի գոյութիւնը, սահմանափակ թւով աշակերտներ ընդունելով, միջոց ունեցողներից մասնաւոր ծախք վերցնելով և դպրոցը փոխադրելով ս․ Ամենափրկչեան վանքը։

Հնդկաբնակ հարուստ Նոր-Ջուղայեցիները ի դէմս պարոնայք Սէթ Պօղոսեանի և Պետրոս Կրէտեանի, վերջերս ցանկութիւն են յայտնել և բանակցութեան մէջ են, ինչ-ինչ պայմաններով իրենց հայրենիքի՝ Նոր-Ջուղայի Ազգ․ երկսեռ դպրոցներին յատկացնել մի պատկառելի գումար, որով հնարաւոր լինի Ազգ․ Կեդրոնական դպրոցն ամբողջովին գիշերօթիկ դարձնելու:

Տողատակեր

1. «Տեղեկագիր Վարչ․ Հայ ազգ․ հաստատութեանց Բատաւիոյ» 1912 թ․ էջ 12։